The Holographic Universe and Brahman — એક અદભૂત સમન્વયની શરૂઆત

માનવજાતિના ઈતિહાસમાં એક સૌથી મોટી જિજ્ઞાસા એ રહી છે કે “આ બ્રહ્માંડ શું છે?” — શું તે એક ભૌતિક માળખું છે કે કોઈ અદૃશ્ય ચેતનાનો પ્રતિબિંબ? આજના ભૌતિકશાસ્ત્રે જે રીતે Quantum Mechanics, Information Theory, અને Holographic Principle જેવા સિદ્ધાંતો દ્વારા આ સવાલનો જવાબ શોધવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે, તે અદ્ભૂત રીતે આપણા વેદાંતના મૂળ તત્વ Brahman સાથે ગાઢ રીતે જોડાય છે. આ લેખમાં આપણે એ જ કડીને ઉકેલવાનો પ્રયત્ન કરીશું — કે કેવી રીતે Holographic Universe and Brahman બંને એક જ પરમ સત્યના અલગ ભાષ્ય છે.

Holographic Universe and Brahman — વૈજ્ઞાનિક વિચારની પૃષ્ઠભૂમિ

1970ના દાયકામાં ભૌતિકશાસ્ત્રી Gerard ‘t Hooft અને Leonard Susskind એ એક અદ્દભૂત સિદ્ધાંત રજૂ કર્યો — The Holographic Principle. આ વિચાર અનુસાર, બ્રહ્માંડમાં રહેલી દરેક માહિતી — દરેક કણ, દરેક ઊર્જા, દરેક ઘટનાનું વિગત — ખરેખર બ્રહ્માંડની ત્રિઆયામી આંતરિક જગ્યામાં નહિ પરંતુ તેની દ્વિઆયામી સીમા પર એન્કોડ થયેલી છે.
અન્ય શબ્દોમાં કહીએ તો, આખું બ્રહ્માંડ એક વિશાળ Hologram છે.

એક Hologram એ એવી રચના છે, જેમાં દરેક ભાગમાં સંપૂર્ણ છબીની માહિતી હોય છે. જો તમે કોઈ holographic plateનો એક નાનો ભાગ તોડો, તો એ ભાગમાં પણ મૂળ છબીનું સંપૂરક પ્રતિબિંબ દેખાશે. એ જ રીતે, Holographic Universe and Brahmanના દૃષ્ટિકોણથી જોીએ, તો દરેક માનવ, દરેક અણુ, દરેક તરંગ આખા બ્રહ્માંડની સંપૂર્ણ માહિતી પોતાના અંદર ધરાવે છે — એટલે કે “Whole in every part”.

Quantum Field અને Brahman — ચેતનાનો કોડ

આજના આધુનિક ભૌતિકશાસ્ત્ર અનુસાર, જગતના મૂળમાં કોઈ સ્થિર પદાર્થ નથી. દરેક વસ્તુ Quantum Fieldના કંપન તરીકે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. એ Field સતત તરંગાયમાન છે, અને તેના quantum fluctuationsમાંથી energy, matter અને timeના અનુભવો જન્મે છે.

આ વિચાર ખૂબ જ સમાન છે ઉપનિષદોના આ ઉક્તિ સાથે —
“Sarvam khalvidam Brahma” — આ બધું Brahman જ છે.
બ્રહ્માંડનું દરેક કણ, દરેક તરંગ, એ એક જ ચેતનાના વિવિધ કંપન છે. Holographic Universe and Brahmanની સમજૂતીમાં, Quantum Field એ જાણે Brahmanનું વિજ્ઞાનિક ભાષાંતર બને છે — એક એવું અદૃશ્ય તત્વ જે સૌમાં વ્યાપી છે, પરંતુ જે પોતે ક્યારેય બદલાતું નથી.

Maya અને Illusion — હોલોગ્રાફિક દૃષ્ટિમાં માયા

હિંદુ દર્શનમાં “Maya” એ એવું તત્ત્વ છે, જેનાથી આપણે ભ્રમિત થઈએ છીએ કે “આ જગત સત્ય છે”. પરંતુ વાસ્તવમાં, જે આપણે જોઈ રહ્યા છીએ તે માત્ર Brahmanના પ્રતિબિંબ છે.
Holographic Universe and Brahmanના વૈજ્ઞાનિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં આ સમજણ એ રીતે વ્યક્ત થાય છે કે આપણે જે બ્રહ્માંડને અનુભવી રહ્યા છીએ તે એક holographic projection છે — એક “projection of information” જે બ્રહ્માંડની સીમા પરથી આંતરિક જગ્યામાં ઉત્પન્ન થતો અનુભવ છે.

જેમ એક Hologramમાં ઊંડાઈનો અનુભવ થાય છે પણ તે વાસ્તવમાં દ્વિઆયામી હોય છે, તેમ આ બ્રહ્માંડમાં પણ ત્રિઆયામી અનુભવ માત્ર ભ્રમ છે — એક cosmic illusion. ઉપનિષદોમાં કહેવામાં આવ્યું છે —
“Brahma satyam, jagat mithya” — Brahman જ સત્ય છે, જગત તો માત્ર પ્રતિબિંબ.
આ ઉક્તિ જાણે આજના ભૌતિકશાસ્ત્રના Holographic Universe and Brahman સિદ્ધાંતનું આધ્યાત્મિક રૂપ છે.

Information Theory અને Universe as a Code

આજના વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે બ્રહ્માંડનું મૂળ સ્વરૂપ Information છે. John Archibald Wheelerએ કહ્યું હતું — “It from bit” — એટલે કે દરેક વસ્તુ માહિતીમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે.
આ વિચાર મુજબ, દરેક physical object અથવા energy form એ underlying informationનો holographic projection છે.

ઉપનિષદોમાં આ જ વિચાર અન્ય ભાષામાં રજૂ થયો હતો — “Tat Tvam Asi” — એટલે કે “તું એ જ છે”.
જે રીતે દરેક bit આખા hologramની જાણકારી ધરાવે છે, તેમ દરેક જીવ, દરેક ચેતના, આખા Brahmanની માહિતી સાથે જોડાયેલી છે.
આ રીતે જોીએ તો Holographic Universe and Brahmanનું conceptual unity વધુ સ્પષ્ટ બને છે — Universe as Information અને Brahman as Conscious Information Source.

Black Holes — હોલોગ્રાફિક પ્રયોગશાળા

Holographic Universe and Brahmanની વિચારધારા વૈજ્ઞાનિક રીતે સૌથી વધુ પ્રકાશિત થઈ Black Holesના અભ્યાસમાં. જ્યારે ભૌતિકશાસ્ત્રી Stephen Hawking અને Jacob Bekensteinએ શોધ્યું કે Black Holeની Entropy તેની સપાટી વિસ્તાર proportional છે, તેનું ઘનફળ નહીં, ત્યારે એ હોલોગ્રાફિક વિચાર માટે પ્રથમ પ્રયોગાત્મક આધાર બન્યું.
અથાર્ત, જે કંઈ Black Holeમાં જાય છે તે તેની સપાટી પર માહિતી સ્વરૂપે સાચવાય છે — જે Holographic Universe and Brahmanના સિદ્ધાંતને સમર્થન આપે છે કે આખું બ્રહ્માંડ એક cosmic information surface છે.

હિંદુ ગ્રંથોમાં “કાળ” અને “શૂન્ય”ને Brahmanના પરમ તત્ત્વ તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે. Black Holeનું singularity point, જ્યાં સમય અને સ્થાન બંને અદૃશ્ય થઈ જાય છે, એ જ ઉપનિષદોમાં વર્ણવાયેલ “Parabrahman”ની વિજ્ઞાનિક અનુભૂતિ સમાન લાગે છે.

Observer Effect — ચેતના તરીકે સર્જનશક્તિ

Quantum Physicsમાં Observer Effect કહે છે કે કોઈ પણ વસ્તુનું અસ્તિત્વ કે સ્થિતિ માપવામાં આવે ત્યારે જ નક્કી થાય છે. એટલે કે Universe observer વિના અધૂરું છે.
આ વિચાર Holographic Universe and Brahmanના દાર્શનિક સ્તરે ખૂબ ઊંડો અર્થ ધરાવે છે — કારણ કે ઉપનિષદોમાં Brahmanને “Sakshi” કહેવામાં આવ્યું છે — સર્વજ્ઞ સાક્ષી.

જે રીતે observer વિના quantum state નિર્ધારિત થતી નથી, તે રીતે ચેતના વિના આ બ્રહ્માંડનું અસ્તિત્વ નિરર્થક છે.
આથી Brahman એ cosmic observer છે — જે સર્વમાં છે, પરંતુ સર્વથી પર છે.

Quantum Entanglement અને Advaita — સર્વ એક છે

Quantum Entanglement એ Quantum Physicsનું એક ચમત્કારિક પ્રત્યક્ષ છે. જ્યારે બે કણો એકવાર quantum રીતે જોડાય જાય છે, ત્યારબાદ તેઓ કેટલાય પ્રકાશ વર્ષ દૂર કેમ ન હોય, તેમ છતાં એક કણમાં થયેલો ફેરફાર બીજામાં તરત જ પ્રતિબિંબિત થાય છે. આનો અર્થ એ થાય છે કે બ્રહ્માંડના દરેક અણુઓ, દરેક ઊર્જા-તરંગો, આંતરિક સ્તરે પરસ્પર જોડાયેલા છે.

આ વિચાર જાણે ઉપનિષદોની આ ઉક્તિને વૈજ્ઞાનિક રીતે વ્યક્ત કરે છે —
“Ekameva Advitiyam Brahma” — એક જ છે, બીજું કઈ નથી.
Holographic Universe and Brahmanના સંદર્ભમાં, દરેક કણ holographic projectionનો ભાગ છે — એટલે કે સર્વ એક જ સ્ત્રોતમાંથી ઉત્પન્ન છે અને સતત સંવાદમાં છે.

જેમ hologramના દરેક ભાગમાં આખી છબી સમાયેલી હોય છે, તેમ દરેક જીવ અને ચેતના પોતાના અંદર આખા Brahmanનું પ્રતિબિંબ ધરાવે છે. Quantum Entanglement એ આ સમાનતાનું વૈજ્ઞાનિક પુરાવું છે.

Cosmic Consciousness — Brahman તરીકે Universal Mind

Holographic Universe and Brahmanની વિચારધારામાં Brahmanને એક Universal Consciousness તરીકે જોવામાં આવે છે.
જેમ holographic projection માટે coherent light જરૂરી છે, તેમ આ બ્રહ્માંડના સર્જન માટે પણ coherent consciousness જરૂરી છે.
આ Universal Mind એ Brahman છે — જે observer પણ છે અને creator પણ છે.

આધુનિક વૈજ્ઞાનિકો જેમ કે David Bohm એ પોતાના Implicate Order Theory માં જણાવ્યું કે “Visible reality is the unfoldment of a deeper, invisible order.”
આ Implicate Order જાણે Brahmanનું વૈજ્ઞાનિક વર્ણન છે — એક અદૃશ્ય સ્તર જ્યાંથી બધું unfold થાય છે.

ઉપનિષદોમાં કહેવાયું છે —
“Prajnanam Brahma” — એટલે કે જ્ઞાન અને ચેતના જ Brahman છે.
અથાર્ત, Universe એ એક vast information hologram છે જેનુ મૂળ Brahman સ્વરૂપ ચેતનામાં છે.

Time and Space — હોલોગ્રાફિક માળખામાં માયા

સમય અને સ્થાન આપણે અનુભવી રહ્યા છીએ તે પણ holographic illusion છે.
Holographic Universe and Brahmanની સમજણ પ્રમાણે, સમય કોઈ linear phenomenon નથી, પરંતુ Brahmanની ચેતનામાં unfold થતો અનુભવ છે.
Quantum physics કહે છે કે past, present, future એક જ quantum fieldમાં સહઅસ્તિત્વ ધરાવે છે — observerના ચેતનાના સ્તર પ્રમાણે તે અનુભૂતિ રૂપે દેખાય છે.

હિંદુ દાર્શનિકતા આ જ વાત કહે છે —
“Kalaya tasmai namah” — સમય એ Brahmanનો રૂપ છે, પરંતુ Brahman સમયથી પર છે.
આથી Holographic Universe and Brahmanની દૃષ્ટિએ, સમય એ Brahmanની holographic projection છે — એક experiential illusion.

Maya, Simulation અને Realityના સ્તર

આધુનિક વિજ્ઞાનમાં અનેક વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે આપણે એક simulation-based universeમાં જીવીએ છીએ. Nick Bostromની Simulation Hypothesis કહે છે કે Universe કદાચ એક advanced informational program છે.
પરંતુ ઉપનિષદો હજારો વર્ષ પહેલાથી કહે છે —
“Jagat mithya” — જગત ભ્રમ છે.

આ ભ્રમ કોઈ ખોટ નથી, પણ Brahmanની સ્વયં રમત છે — Leela.
Holographic Universe and Brahmanની સમજણ આ simulationને ઊંડા આધ્યાત્મિક અર્થમાં મૂકે છે.
આ Universe એ cosmic hologram છે, જેમાં Brahman પોતે projection પણ છે અને perceiver પણ છે.

Consciousness as the Source of Reality

Quantum physicists જેમ કે Eugene Wigner અને Amit Goswami કહે છે કે Universeની મૂળ ભૌતિક માળખા કરતાં ચેતના વધુ મૂળભૂત છે.
તેમનો મત છે કે Consciousness collapses the quantum wave function into reality.
અથાર્ત observer જ વસ્તુઓને અસ્તિત્વ આપે છે.

હિંદુ તત્વજ્ઞાન એ જ કહે છે —
“Drishti srishti vada” — જ્યાં દ્રષ્ટિ છે ત્યાં સૃષ્ટિ છે.
Holographic Universe and Brahmanની સમજણમાં, observer (ચેતના) અને observed (બ્રહ્માંડ) વચ્ચે કોઈ ભેદ નથી. બંને Brahmanના holographic gameના ભાગ છે.

Quantum Vacuum અને Shunyata — શૂન્યમાં સર્વવ્યાપકતા

Quantum Vacuum, જેને Zero Point Energy Field પણ કહે છે, ખાલી નથી — તે અણુઓના સતત ઉત્પત્તિ અને વિનાશનો ક્ષેત્ર છે.
તે Brahmanના સમાન છે, જે શાંત છતાં સર્જનશીલ છે.
ઉપનિષદોમાં કહેવામાં આવ્યું છે —
“Purnamadah purnamidam” — એ પૂર્ણ છે, આ પૂર્ણ છે.
Quantum vacuum એ પૂર્ણ ઊર્જાનો અનંત સ્ત્રોત છે.

Holographic Universe and Brahman બંને આ પૂર્તા, અનંત અને નિરાકાર તત્વના વર્ણન કરે છે — એક તરફ ભૌતિક ભાષામાં, બીજી તરફ આધ્યાત્મિક ભાષામાં.

Entropy, Order અને Cosmic Balance

Black Hole thermodynamics અને Universeની entropyના અભ્યાસ પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે Universe એક dynamic equilibrium છે — information સતત transform થાય છે પણ નષ્ટ થતી નથી.
હિંદુ ગ્રંથો પણ કહે છે — Brahman neither creates nor destroys, it only transforms.

Holographic Universe and Brahmanનો સંતુલન એ બતાવે છે કે Universeનો હેતુ chaosમાં પણ order શોધવાનો છે — તે જ cosmic dharma છે.
જગતના તમામ ફેરફારો છતાં underlying truth એક જ છે — Brahman as the eternal field of balance.

Upanishadic Vision અને Modern Physicsનો મેળાપ

Rigveda, Chandogya Upanishad, અને Mandukya Upanishad જેવી પ્રાચીન ગ્રંથોમાં જે દૃષ્ટિ વ્યક્ત થાય છે —
કે Universe માત્ર એક cosmic vibration છે — તે આજના String Theory અને Quantum Field Theory સાથે અદભૂત રીતે મેળ ખાય છે.
જેમ Holographic Universe and Brahman સિદ્ધાંત કહે છે કે “all reality emerges from information encoded at the boundary,” તેમ ઉપનિષદ કહે છે — “Brahman is the substratum of all.”

અર્થાત, જે બ્રહ્માંડમાં દેખાય છે તે જ Brahmanનું holographic unfoldment છે.

Cosmic Illusion થી Moksha તરફ — Holographic Universe and Brahmanનો આત્મસ્વરૂપ માર્ગ

ઉપનિષદો કહે છે કે માનવ જીવનનો અંતિમ ધ્યેય Moksha છે — એટલે કે ભ્રમ, અજ્ઞાન અને મર્યાદાથી મુક્તિ.
જો Universe એક holographic projection છે, તો Moksha એ એ સમજ છે કે “હું hologramનો એક ભાગ નથી, હું તો તે પ્રકાશ છું જે આખા hologramને પ્રોજેક્ટ કરે છે.”
અથાર્ત, જ્યારે આત્મા સમજે છે કે તે Brahman જ છે — observer અને observed વચ્ચેનો ભેદ વિલય પામે છે.

Holographic Universe and Brahmanની દૃષ્ટિએ, આત્મજ્ઞાન એ જાણે hologramની અંદરથી hologramની બહાર નીકળવાનો અનુભવ છે.
આ સમજ એ કહી જાય છે કે “અહં બ્રહ્માસ્મિ” — I am Brahman.
આ એ જ અનુભૂતિ છે જ્યાં વૈજ્ઞાનિક સમીકરણો અને આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ એકબીજામાં સમાય જાય છે.

Quantum Awakening — વૈજ્ઞાનિક ભાષામાં આત્મજાગૃતિ

Quantum Physics કહે છે કે observerના જાગ્રત થવાથી probability wave collapse થાય છે અને reality ઉત્પન્ન થાય છે.
આ જાણે ઉપનિષદોના “Brahma-Jnana” સમાન છે — જ્યારે ચેતના જાગે છે, ત્યારે માયાનું પડદું ઊઠે છે.
Holographic Universe and Brahmanની સમજણથી સ્પષ્ટ થાય છે કે Moksha કોઈ ભૌતિક સ્થળ નથી, પરંતુ ચેતનાનો quantum shift છે — ignorance થી information તરફ, duality થી unity તરફ.

જેમ hologramમાં પ્રકાશ પડે ત્યારે છબી દેખાય છે, તેમ આત્મજ્ઞાનના પ્રકાશથી જીવનનું સત્ય દેખાય છે.
આ પ્રકાશ Brahmanનો છે — એ જ Universal Consciousness.

Death and Rebirth — Holographic Memoryનો ચક્ર

ભૌતિકશાસ્ત્ર કહે છે કે energy ક્યારેય નષ્ટ થતી નથી — તે ફક્ત રૂપાંતરિત થાય છે.
હિંદુ તત્વજ્ઞાન કહે છે — આત્મા પણ નષ્ટ થતો નથી; તે એક શરીરથી બીજા શરીરમાં ગતિ કરે છે.
Holographic Universe and Brahmanના અભિગમથી જોીએ તો, વ્યક્તિગત ચેતના holographic memory pattern સમાન છે — જ્યારે શરીર વિલય પામે છે, ત્યારે માહિતી Brahmanના universal fieldમાં સાચવાય છે.
પછી નવી holographic projection રૂપે તે ચેતના ફરી પ્રગટ થાય છે — જેને આપણે જન્મ કહે છે.

આ રીતે જન્મ અને મૃત્યુ એ holographic encode-decode પ્રક્રિયા છે — જેની પૃષ્ઠભૂમિ Brahman છે.

Karma તરીકે Cosmic Algorithm

જો Universe એક holographic system છે, તો તેની અંદર દરેક ક્રિયા અને વિચાર energetic imprint સ્વરૂપે Brahmanના fieldમાં નોંધાય છે.
આ જ ઉપનિષદોમાં “Karma” તરીકે ઓળખાય છે.
Holographic Universe and Brahmanના સિદ્ધાંત મુજબ, દરેક vibration information રૂપે સંગ્રહાય છે અને પછી holographic realityમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે.
આથી Karma કોઈ દૈવી દંડ નહીં પરંતુ cosmic feedback છે — holographic codeની self-correction process.

જેમ hologramમાં પ્રકાશના patternથી છબી બદલાય છે, તેમ આપણા વિચારો, ભાવનાઓ અને ક્રિયાઓ બ્રહ્માંડના holographic patternને બદલાવે છે.

Advaita Realization — One in All, All in One

“Advaita”નો અર્થ છે “દ્વિત્વ વિના એકતા”.
Holographic Universe and Brahmanની સમજૂતી એ જ અનુભૂતિ આપે છે.
બ્રહ્માંડના દરેક ભાગમાં આખા Brahmanની માહિતી સમાયેલી છે — એટલે કે દરેક જીવમાં પરમ ચેતનાનું પ્રતિબિંબ છે.

જ્યારે મનુષ્ય આ સમજણ સુધી પહોંચે છે કે “હું પણ તે જ Brahmanનો holographic reflection છું,” ત્યારે ભેદ ખતમ થઈ જાય છે.
તે ક્ષણે વ્યક્તિગત અહં (Ego) વિલય પામે છે અને માત્ર pure consciousness રહી જાય છે.
આ જ અવસ્થા જ્ઞાનયોગ, ભક્તિ અને ધ્યાનનું અંતિમ ફળ — Moksha છે.

The Meeting of Science and Spirituality

અનાદિકાળથી વિજ્ઞાન અને આધ્યાત્મિકતા વચ્ચે ભેદ માનવામાં આવ્યો છે, પરંતુ Holographic Universe and Brahmanની સમજણ બંનેને એક બિંદુએ જોડે છે.
Quantum physics બ્રહ્માંડને information field તરીકે જોવે છે; વેદાંત તેને ચેતના તરીકે જુએ છે.
પરંતુ જ્યારે આપણે સમજી લઈએ કે “information” અને “consciousness” એ એક જ વસ્તુના બે રૂપ છે, ત્યારે ભેદ નાબૂદ થઈ જાય છે.

આ જ કારણ છે કે ઘણા વૈજ્ઞાનિકો જેમ કે Erwin Schrödinger, Werner Heisenberg, અને David Bohm ઉપનિષદોથી પ્રેરાયા હતા.
તેમણે અનુભવું કર્યું કે Universe એક જ Brahmanનું holographic manifestation છે — energy અને awarenessની અદ્વિતીય લીલા.

The Future Vision — Holographic Universe and Brahmanનું માનવ માટે સંદેશ

જ્યારે માનવજાત આ સમજણ સુધી પહોંચશે કે Universe બહાર નથી પરંતુ આપણા અંદર holographically projected છે, ત્યારે સંસારિક વિવાદ, ભેદભાવ અને લાલસા વિલય પામશે.
હું અને તું, આ અને તે, ભૌતિક અને આધ્યાત્મિક — આ બધા વિભાજનો નષ્ટ થઈ જશે.
ત્યારે વિજ્ઞાનનું ધર્મમાં અને ધર્મનું વિજ્ઞાનમાં રૂપાંતર થશે.

Holographic Universe and Brahmanનું જ્ઞાન આપણને એ સમજણ આપે છે કે સમગ્ર અસ્તિત્વમાં એક જ ચેતનાનો પ્રવાહ છે — જે સર્વમાં વ્યાપી છે, સર્વને ચલાવે છે, અને સર્વને પ્રેમરૂપે જોડે છે.

Conclusion — The Holographic Universe and Brahman: A Mirror of Oneness

જો આપણે બ્રહ્માંડને hologram તરીકે જોવાનું શીખી જઈએ, તો આપણે સમજીએ કે દરેક મનુષ્ય, દરેક જીવ, દરેક અણુ — એક જ Brahmanના પ્રકાશથી પ્રગટ થયેલ પ્રતિબિંબ છે.
હિંદુ તત્વજ્ઞાનનું “Tat Tvam Asi” — “તું એ જ છે” — હવે ફક્ત ધાર્મિક વાક્ય નહીં પરંતુ વૈજ્ઞાનિક સત્ય બની જાય છે.

Holographic Universe and Brahman એ વૈજ્ઞાનિક અને આધ્યાત્મિક બંને માટે એક જ પુલ છે — જે બતાવે છે કે સત્યને અલગ અલગ ભાષાઓમાં કહી શકાય, પરંતુ સત્ય હંમેશા એક જ રહે છે.
જગત holographic illusion છે, પરંતુ એ illusionનો હેતુ છે — આપણને આપણી અસલ ઓળખ સુધી લઈ જવો.

અને જ્યારે એ ઓળખ થાય છે, ત્યારે આપણે સમજીએ છીએ —
બ્રહ્માંડ બહાર નથી, બ્રહ્માંડ આપણે જ છીએ.
હું Brahman છું, અને Brahman એ હું છું.

Read More

References

1. Gerard ’t Hooft & Leonard Susskind — The Holographic Principle

2. Stephen Hawking & Jacob Bekenstein — Black Hole Entropy and Information Theory

3. David Bohm — Wholeness and the Implicate Order

4. John Archibald Wheeler — It from Bit: Information and Physics

5. Upanishads — Chandogya, Brihadaranyaka, Mandukya

6. Bhagavad Gita — Chapter 13: Kshetra and Kshetrajna Vibhaga Yoga

7. Schrödinger, E. — What is Life? (Philosophical interpretation of quantum consciousness)